Làn sóng "đại sa thải" đang gần hơn bao giờ hết, nhân viên hay quản lý đều chịu chung số phận: Phát súng khai mào của Amazon cảnh tỉnh thị trường lao động toàn cầu

Mới đây, một làn sóng chấn động lan khắp tầng lớp lao động văn phòng Mỹ đã xảy ra khi Amazon tuyên bố sa thải 14.000 nhân viên trong một thông báo nội bộ, đồng thời hé lộ kế hoạch có thể ảnh hưởng tới tới 30.000 việc làm.

Đây không chỉ là một quyết định cắt giảm nhân sự đơn thuần, mà còn là dấu mốc cho thấy sự trỗi dậy của một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên sa thải hàng loạt vì trí tuệ nhân tạo (AI).

Trước đó, CEO Andy Jassy đã đưa ra tín hiệu về việc AI sẽ giúp Amazon thu hẹp lực lượng lao động văn phòng, nhưng ông dự đoán điều này chỉ xảy ra “trong vài năm tới”. Thế nhưng Amazon đã không chờ đợi. Họ chuyển từ chiến lược cắt giảm âm thầm qua các năm sang một cú nhảy quyết liệt, giảm biên chế quy mô lớn để nhường chỗ cho AI.

Lý do thực sự không chỉ nằm ở lời giải thích “AI giúp đổi mới nhanh hơn bao giờ hết”. Đằng sau, Amazon đang chịu sức ép phải đuổi kịp Microsoft và Google trong cuộc đua AI và dịch vụ đám mây. Để thuê thêm chuyên gia AI, xây dựng trung tâm dữ liệu và đầu tư công nghệ, công ty buộc phải giải ngân lượng tiền mặt khổng lồ ngay lập tức.

Theo giải thích từ bộ phận nhân sự Amazon, AI cho phép doanh nghiệp “vận hành tinh gọn hơn, ít tầng nấc hơn và trao nhiều quyền sở hữu hơn cho từng nhóm”. Nghe có vẻ là một bước cải tổ quản lý, nhưng thực chất đồng nghĩa với việc AI thay thế khoảng 10% công việc văn phòng.

Trước đây, các tập đoàn lớn vẫn cần “đội quân” đông đảo để duy trì hoạt động hàng ngày và cắt giảm quá sâu có thể khiến nhân sự còn lại bị quá tải. Nhưng đến nay, khi AI đảm đương được nhiều vai trò hành chính, quản lý và xử lý dữ liệu, các nhà lãnh đạo dường như không còn lo ngại.

Nghịch lý ở chỗ, Amazon vốn là biểu tượng cho làn sóng tự động hóa trong ngành lao động chân tay, với hình ảnh robot vận chuyển hàng hóa tại các kho hàng khổng lồ. Giờ đây, chính Amazon lại trở thành tập đoàn đầu tiên báo hiệu rằng lao động văn phòng mới là những người đầu tiên hứng “cú cắn” từ AI.

Theo dự báo của hãng phân tích Gartner, đến năm 2026, cứ 5 tổ chức thì sẽ có 1 tổ chức dùng AI để loại bỏ ít nhất một nửa các tầng lớp quản lý. Điều này đồng nghĩa với việc cấu trúc doanh nghiệp truyền thống, vốn dựa trên thang bậc quản trị, có nguy cơ bị san phẳng, khiến hàng loạt công việc quản lý trung gian biến mất.

Quyết định của Amazon nhiều khả năng sẽ trở thành “tấm bình phong xã hội” cho các CEO khác. Trong ngành công nghệ, xu hướng này lan truyền rất nhanh. Cuối năm 2022, Meta cắt giảm 11.000 nhân viên, mở màn cho làn sóng sa thải hơn 250.000 người trong năm 2023 trên khắp Thung lũng Silicon.

Nếu Amazon nay lấy lý do AI để hợp lý hóa việc cắt giảm, các tập đoàn khác chắc chắn sẽ tận dụng cơ hội này. Dù đang nắm trong tay hàng chục tỷ USD tiền mặt, họ vẫn có động lực làm theo, bởi không chỉ các giám đốc, mà nhà đầu tư cũng muốn nhìn thấy chi phí nhân sự giảm mạnh để tái phân bổ nguồn lực vào AI.

Trong năm 2023, nhiều chuyên gia vẫn tin rằng phải mất hàng thập kỷ AI mới tái định hình sâu sắc lực lượng lao động. Nhưng dấu hiệu đã sớm xuất hiện. Shopify, Duolingo và nhiều công ty công nghệ thẳng thừng tuyên bố sẽ không mở thêm chỉ tiêu tuyển dụng cho các vị trí mà AI có thể đảm nhận. Các phân tích thị trường cũng chỉ ra rằng những công việc dễ bị AI thay thế là nhóm có tốc độ tuyển dụng chậm lại rõ rệt.

Song, từ “giảm tốc tuyển dụng” đến “sa thải một thành phố nhân viên chỉ trong một ngày” là hai bước đi khác nhau. Nhiều nhà kinh tế như Daron Acemoglu (MIT) từng cho rằng AI mới chỉ đủ sức thay thế công việc ghi chép và xử lý hồ sơ đơn giản, còn nhiều tình huống phức tạp vẫn cần con người. Nhưng Amazon đã chứng minh rằng thời gian “chuyển tiếp an toàn” mà giới chuyên môn kỳ vọng hầu như không còn.

Tốc độ thay đổi nhanh chóng này là điều đáng lo ngại. Khi tự động hóa diễn ra từ từ, xã hội có thời gian thích ứng, người lao động học kỹ năng mới, trường học điều chỉnh chương trình đào tạo, cử tri và chính trị gia có thể bàn bạc để đặt ra quy định. Trong khi đó, Amazon đã chọn cách “giật phăng băng keo một lần”, đẩy 30.000 nhân viên vào thị trường lao động đang ngày càng thu hẹp cho nhóm lao động văn phòng.

Điều khiến nhiều người lo ngại là thời điểm diễn ra cắt giảm nhân sự hàng loạt lại rơi đúng lúc thị trường lao động Mỹ đang trở nên ảm đạm. Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Jerome Powell đã cảnh báo hồi tháng 9 rằng tốc độ tuyển dụng đang chậm lại “một cách rõ rệt”, đặc biệt với những nhân sự mới vào nghề. Ông mô tả nền kinh tế Mỹ đang ở giai đoạn “low-hire, low-fire”, tức là ít tuyển, ít sa thải, khi các công ty ngần ngại mở rộng biên chế dù tăng trưởng vẫn duy trì.

Nhưng nếu AI thực sự làm phẳng các hệ thống quản lý, nguy cơ là nền kinh tế sẽ chuyển sang trạng thái “low-hire, high-fire”, không tuyển thêm người mới, nhưng lại sẵn sàng loại bỏ nhanh chóng hàng chục nghìn nhân sự hiện có. Điều này đe dọa bẻ gãy nấc thang sự nghiệp của thế hệ lao động trẻ, những người đang kỳ vọng từng bước đi lên trong cấu trúc doanh nghiệp truyền thống.

Theo báo cáo mới nhất từ Challenger, Gray & Christmas, các doanh nghiệp Mỹ đã công bố tới 946.000 kế hoạch sa thải từ đầu năm 2025 - mức cao nhất tính từ năm 2020. Trong đó, hơn 17.000 việc làm bị loại bỏ trực tiếp vì AI, thêm 20.000 việc làm khác vì tự động hóa và “nâng cấp công nghệ”.

Riêng các công ty công nghệ đã cắt 108.000 nhân sự trong năm 2025, trong khi ngành bán lẻ chứng kiến mức tăng 203% về số lượng sa thải so với cùng kỳ năm ngoái, khi doanh nghiệp lo ngại mùa mua sắm cuối năm ảm đạm.

Andy Challenger, Phó chủ tịch cao cấp của Challenger, Gray & Christmas, cảnh báo: “Rất có thể số lượng sa thải năm nay sẽ vượt mốc 1 triệu, lần đầu tiên kể từ 2020. Lịch sử cho thấy, những giai đoạn có số lượng sa thải lớn thường trùng với suy thoái, hoặc làn sóng tự động hóa đầu tiên từng quét qua ngành sản xuất và công nghệ giai đoạn 2005-2006.”

Tham khảo BI ; Fortune