Mô hình nào cho ngân hàng năng lượng xanh?

Đề xuất ngân hàng quốc gia cho điện xanh

Tại Diễn đàn dầu khí và năng lượng thường niên 2025, nhiều chuyên gia kinh tế đã đề xuất các giải pháp nhằm tăng khả năng huy động tài chính, đáp ứng nhu cầu vốn dài hạn cho các dự án năng lượng tái tạo. Trong đó, nổi bật là kiến nghị của PGS.TS Ngô Trí Long (nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả, Bộ Tài chính) về việc xem xét thành lập một ngân hàng chuyên trách về năng lượng, gọi là Ngân hàng Năng lượng quốc gia (NEB).

Cụ thể, ông Long cho rằng, việc thành lập NEB sẽ giúp Việt Nam huy động tốt hơn nguồn vốn đầu tư dài hạn, bền vững đối với các dự án năng lượng tái tạo.

Định chế này sẽ tập trung cấp tín dụng trung và dài hạn (15-25 năm) cho các dự án năng lượng tái tạo, lưu trữ năng lượng, hydrogen xanh, điện gió ngoài khơi… NEB sẽ huy động vốn thông qua công cụ tài chính xanh, phát hành trái phiếu xanh, huy động vốn từ thị trường quốc tế với lãi suất ưu đãi. Nhà nước sẽ tham gia với vai trò chia sẻ rủi ro thông qua Quỹ bảo lãnh rủi ro đầu tư năng lượng, còn PVN bảo lãnh kỹ thuật - công nghệ, hỗ trợ thẩm định dự án và chuyển giao công nghệ.

Ông Long cho rằng, mô hình tương tự như NEB đã được một số quốc gia triển khai thành công như trường hợp của Ngân hàng Tái thiết Đức (KfW), Ngân hàng Green Bank (Vương Quốc Anh) hoặc định chế tài chính IIF của Indonesia. Vì vậy, Việt Nam hoàn toàn có thể nghiên cứu để thí điểm xây dựng mô hình này như một khí cụ tài chính xanh hỗ trợ chuyển dịch năng lượng.

Thực tế, đề xuất thành lập ngân hàng đầu tư xanh tại Việt Nam không phải là một ý tưởng mới. Những năm gần đây, với xu hướng chuyển đổi xanh diễn ra nhanh chóng, nhiều chuyên gia kinh tế đã đề xuất thành lập các định chế tài chính dạng quỹ đầu tư hoặc triển khai mô hình ngân hàng GIB (Green Investment Bank) để tăng khả năng huy động vốn cho nền kinh tế xanh vốn có nhu cầu đầu tư hàng triệu tỷ đồng trong dài hạn.

Một nhóm nghiên cứu của NHNN từng đề xuất thành lập GIB dựa trên kinh nghiệm của các mô hình UK Green Investment Bank (Anh) và Connecticut Green Bank (Hoa Kỳ). Từ đó thành lập một định chế tài chính dùng vốn công được thành lập chuyên biệt để thu hút vốn tư nhân vào cơ sở hạ tầng carbon thấp và các lĩnh vực xanh như quản lý nước, xử lý chất thải...

Cần cân nhắc toàn diện các rủi ro lớn

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia, mô hình ngân hàng năng lượng như GIB hoặc NEB nếu được thành lập dựa trên nghiên cứu kỹ lưỡng về cơ cấu tổ chức, nguồn vốn, quản trị tài chính, bảo lãnh rủi ro và cơ chế chính sách thì sẽ là định chế tài chính rất hiệu quả giúp tập trung vốn xanh dài hạn, giảm rủi ro cho các dự án năng lượng tái tạo và hạ tầng carbon thấp.

Xét về những điều kiện cần, hiện nay khung pháp lý về tiêu chí xanh quốc gia (Green Taxonomy) đã bắt đầu được hình thành. Những năm qua, nhiều NHTM đã đưa ra được các bộ tiêu chí xanh để thực hiện tài trợ vốn. Tuy nhiên, hiện tại vẫn chưa có một green taxonomy toàn diện, thống nhất giữa các cơ quan. Việc này đang làm cản trở tăng trưởng tín dụng xanh và thu hút vốn nói chung.

Ở khía cạnh tham gia của các NHTM (như một cấu phần hợp tác), TS. Châu Đình Linh (Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, hiện nay nhiều ngân hàng như BIDV, Vietcombank, Agribank, MB… nhờ vào kinh nghiệm vận hành sản phẩm xanh và mạng lưới quan hệ quốc tế đều có đủ năng lực để trở thành đối tác đồng cấp vốn, nhà đầu tư tái cấp vốn nếu mô hình GIB hoặc NEB được thành lập.

Tuy nhiên, để hình thành được mô hình ngân hàng chuyên biệt dành cho lĩnh vực năng lượng ở cấp quốc gia thì vai trò của Chính phủ, Bộ Tài chính cần được cụ thể hóa, nhất là trong các lộ trình, kế hoạch xây dựng Quỹ bảo lãnh rủi ro và thúc đẩy hoàn thiện cơ chế hợp đồng mua bán điện (PPA) dài hạn có bảo lãnh. Vì hiện nay, Việt Nam chưa có quỹ bảo lãnh rủi ro dành riêng cho các dự án năng lượng xanh. Trong khi đó, từ đầu năm 2025, việc EVN ngưng hoặc giảm thanh toán đối với các dự án năng lượng tái tạo theo FiT đã gây lo ngại về tính bảo đảm hợp đồng trong mắt nhà đầu tư quốc tế.

Đồng tình với đề xuất nghiên cứu thành lập mô hình một định chế tài chính chuyên biệt để huy động vốn lớn cho năng lượng xanh và mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào 2050, tuy nhiên ông Linh cho rằng, Chính phủ và các bộ ngành cần nghiên cứu kỹ lưỡng, lường trước những rủi ro khi thành lập một định chế tài chính theo hướng một ngân hàng .

Trong chừng mực nhất định, theo ông Linh có thể nghiên cứu các mô hình dạng quỹ đầu tư, quỹ bảo lãnh. Trong đó, Chính phủ hoặc các đầu mối công phải đóng vai trò khởi động bằng vốn ban đầu (như vốn đầu tư công , trái phiếu xanh, tài trợ quốc tế), tạo đòn bẩy cho vốn tư nhân; áp dụng mô hình 5 trục xoắn (Penta-helix) bao gồm Chính phủ; doanh nghiệp, ngân hàng thương mại; viện, trường; cộng đồng, tổ chức xã hội và truyền thông cùng tham gia kiến tạo xây dựng và vận hành.