Ngành kiểm toán chấn động vì AI

(Ảnh: Linkedln)

Deloitte - một trong "Big Four" kiểm toán hàng đầu thế giới - bị cáo buộc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để soạn thảo báo cáo chứa thông tin sai sự thật. Sự cố không chỉ làm rung chuyển uy tín của hãng, mà còn thổi bùng tranh luận toàn cầu về việc sử dụng AI có trách nhiệm trong lĩnh vực vốn đặt nền tảng trên trung thực, chính xác và niềm tin.

"Cú ngã" của người dẫn đầu

Theo thông tin từ AP News (tháng 10/2025), Deloitte chi nhánh Australia đã đồng ý hoàn trả cho chính phủ nước này một phần giá trị hợp đồng trị giá 440.000 AUD (tương đương khoảng 290.000 USD) sau khi phát hiện trong báo cáo gửi Bộ Lao động và Quan hệ Việc làm (DEWR) có chứa những trích dẫn pháp lý không tồn tại và tài liệu học thuật giả mạo. Một cuộc rà soát nội bộ của Deloitte sau đó xác nhận một phần nội dung được tạo bởi công cụ "Azure OpenAI" - mô hình AI của Microsoft.

Vụ việc ngay lập tức tạo nên phản ứng dây chuyền, khiến giới chuyên môn và cơ quan quản lý đồng loạt cảnh báo: công nghệ đang tiến nhanh hơn khung pháp lý và khả năng giám sát của con người. Tờ CFODive nhận định, đây là "hồi chuông cảnh tỉnh cho toàn bộ lĩnh vực tài chính doanh nghiệp", vì những rủi ro tiềm ẩn từ việc để máy móc tham gia vào quy trình vốn yêu cầu độ chính xác tuyệt đối.

Thực tế, Deloitte là một trong những hãng tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ AI vào quy trình kiểm toán. Tập đoàn này đã đầu tư hơn 1 tỷ USD để chuyển đổi kỹ thuật số, với cam kết tận dụng sức mạnh của dữ liệu lớn và học máy để tăng hiệu suất và độ sâu phân tích. Theo Financial News London, tại Anh, hơn 75% nhân viên kiểm toán của Deloitte đã sử dụng công cụ chatbot nội bộ có tên "PairD", tăng gấp 3 lần so với năm trước đó.

AI giúp kiểm toán viên xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ, trích xuất thông tin từ hàng ngàn trang hợp đồng, phát hiện bất thường và tiết kiệm hàng trăm giờ làm việc. Tuy nhiên, sự cố tại Deloitte Australia cho thấy mặt trái của tiến trình này: khi công nghệ không được giám sát chặt chẽ, AI có thể tạo ra nội dung "hư cấu" - những thông tin trông có vẻ hợp lý nhưng thực chất sai lệch hoàn toàn.

Theo báo cáo điều tra, bản báo cáo 237 trang của Deloitte đã dẫn chứng một phán quyết của tòa án liên bang Australia mà tòa chưa từng đưa ra. Một số tài liệu tham khảo trong phần phụ lục cũng không hề tồn tại. Chỉ khi cơ quan chính phủ rà soát kỹ và đặt câu hỏi, Deloitte mới thừa nhận rằng công cụ AI đã được dùng trong quá trình biên soạn. Dù hãng khẳng định "AI chỉ đóng vai trò hỗ trợ", sự việc đã gây tổn hại đáng kể đến uy tín thương hiệu và đặt dấu hỏi về tính minh bạch trong quy trình làm việc.

Vấn đề ở đây không chỉ là một lỗi kỹ thuật, mà nó chạm đến gốc rễ của nghề kiểm toán - vốn dựa trên niềm tin xã hội. Khi một trong bốn hãng kiểm toán lớn nhất thế giới để xảy ra sai phạm liên quan đến AI, niềm tin của công chúng vào tính độc lập và đạo đức nghề nghiệp của toàn ngành bị lung lay.

Tác động này càng nghiêm trọng hơn trong bối cảnh AI đang trở thành công cụ phổ biến trong các hãng kiểm toán khác như PwC , EY hay KPMG . Theo khảo sát của Center for Audit Quality (CAQ), hơn 1/3 các đối tác kiểm toán toàn cầu cho biết họ đã hoặc đang có kế hoạch sử dụng AI trong quy trình kiểm toán. Điều này đồng nghĩa với việc nguy cơ sai sót hệ thống, nếu không được quản lý đúng cách, có thể lan rộng trên quy mô toàn cầu.

Kiểm toán thời trí tuệ nhân tạo : Cơ hội và cảnh báo

Từ cú sốc đó, ngành kiểm toán buộc phải nhìn lại cách mình đang tiến vào kỷ nguyên AI – nơi cơ hội và rủi ro đan xen. Sau vụ việc, Deloitte đã nhanh chóng công bố bộ khung "Trustworthy AI Framework" - hệ thống hướng dẫn sử dụng AI có trách nhiệm, tập trung vào năm nguyên tắc: công bằng, minh bạch, khả năng giải thích, trách nhiệm và tính bảo mật. Hãng cũng mở rộng nền tảng toàn cầu Omnia Audit Platform, tích hợp khả năng "GenAI" để hỗ trợ quy trình phân tích và báo cáo. Deloitte khẳng định mọi kết quả tạo ra bởi AI đều phải được kiểm tra và xác minh bởi chuyên gia con người trước khi phát hành.

Tuy nhiên, giới chuyên môn nhận định, nỗ lực của Deloitte - dù cần thiết - chỉ là bước đầu trong hành trình dài điều chỉnh mối quan hệ giữa con người và công nghệ trong ngành kiểm toán. Các chuyên gia tại Financial Times cảnh báo, nhiều công ty đang "chạy đua AI" mà chưa thiết lập được cơ chế kiểm soát và đánh giá tác động rõ ràng. AI giúp tiết kiệm thời gian, nhưng đồng thời làm mờ ranh giới giữa công việc của con người và máy móc - đặc biệt trong những nhiệm vụ đòi hỏi phán đoán và hoài nghi nghề nghiệp, vốn là bản chất của kiểm toán viên.

PwC - một thành viên khác của nhóm Big Four - đã công khai điều chỉnh chương trình đào tạo cho nhân viên mới: thay vì thực hiện công việc kiểm toán cơ bản, họ sẽ học cách "giám sát AI", phân tích kết quả và đánh giá rủi ro công nghệ. Theo Business Insider, hãng này cho rằng "kiểm toán viên tương lai không còn chỉ biết đọc số, mà phải hiểu cách máy nghĩ".

Trong khi đó, các cơ quan quản lý và tổ chức nghề nghiệp đang bắt đầu xem xét việc ban hành chuẩn mực mới cho "kiểm toán có AI". International Auditing and Assurance Standards Board (IAASB) đang nghiên cứu việc bổ sung hướng dẫn liên quan đến việc sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo trong thu thập bằng chứng và lập báo cáo. Một số chuyên gia đề xuất thành lập hẳn một tiêu chuẩn kiểm toán riêng để đảm bảo tính thống nhất toàn cầu.

Những diễn biến này cho thấy ngành kiểm toán đang bước vào giai đoạn chuyển hóa sâu sắc. Công nghệ không thể bị loại bỏ, nhưng việc áp dụng nó đòi hỏi sự cẩn trọng và kiểm soát khắt khe. Nếu không, rủi ro mất kiểm soát có thể khiến niềm tin vào hệ thống tài chính - vốn được duy trì hàng thế kỷ - sụp đổ chỉ trong vài cú click chuột.

Ở góc độ cơ hội, AI hứa hẹn mang lại những đột phá chưa từng có: khả năng xử lý hàng triệu giao dịch trong thời gian ngắn, phát hiện gian lận tinh vi mà con người khó nhận thấy, và mở ra khái niệm "kiểm toán liên tục" - theo dõi rủi ro theo thời gian thực. Deloitte, PwC , KPMG và EY đều đang đầu tư hàng trăm triệu USD mỗi năm để phát triển hệ thống AI riêng.

Tuy nhiên, cơ hội chỉ có thể biến thành giá trị thực khi đi cùng trách nhiệm. Bài học từ Deloitte Australia cho thấy: công nghệ có thể thay đổi cách làm việc, nhưng không thể thay thế đạo đức và sự kiểm chứng của con người. Trong thế giới kiểm toán của trí tuệ nhân tạo , niềm tin vẫn là tài sản lớn nhất.