Nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế: Rất bất cập khi một người chỉ chậm khai thuế thu nhập cá nhân 300.000 đồng nhưng bị phạt đến 8 triệu đồng

Tại hội thảo "Thúc đẩy tự giác tuân thủ, đóng góp đầy đủ thuế – Xây dựng kỷ nguyên hùng cường" do Báo Lao động tổ chức ngày 23/10, bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế, Trọng tài viên Trung tâm trọng tài Quốc tế VIAC, Nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế - cho rằng, để người dân và doanh nghiệp tuân thủ thuế tốt hơn, cơ quan thuế trước hết cần chuyển từ tư duy "quản lý và áp đặt" sang "đồng hành và hỗ trợ".

Theo đó, cơ quan thuế phải tiếp tục xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện, giúp giảm chi phí tuân thủ cho cả người nộp thuế và cho xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề cần cải thiện.

Thứ nhất, hiện nay việc nộp thuế được thực hiện tự động. Bà Cúc đề xuất cần thêm tính năng nhắc chậm nộp thuế tự động. Bà Cúc cho biết, theo quy định trong luật xử phạt vi phạm hành chính, chỉ cần chậm khai thuế quá một số ngày nhất định, mức xử phạt hành vi vi phạm của cá nhân được áp dụng như nhau, không phân biệt số tiền. Đây là điều rất bất hợp lý, gây tâm lý e ngại và chưa thực sự công bằng.

"Chẳng hạn, nếu chậm kê khai nộp thuế từ 64 đến dưới 90 ngày, mức phạt có thể dao động từ 8 - 15 triệu đồng, không phân biệt số tiền chậm nộp. Điều này dẫn đến tình trạng bất cập, ví dụ một cá nhân chỉ chậm khai thuế thu nhập cá nhân với số tiền 300.000 đồng, nhưng vẫn bị phạt đến 8 triệu đồng", Bà Cúc nêu ví dụ.

Thứ hai, người kinh doanh vừa chịu ngưỡng thuế, vừa phải gánh nhiều chi phí ngoài thuế như phí quản lý chợ, chi phí đảm bảo an toàn thực phẩm, chi phí vận hành… Điều này khiến họ gặp nhiều áp lực trong kinh doanh. Nếu có chính sách giúp giảm các chi phí ngoài thuế đó, họ sẽ sẵn sàng tuân thủ nghĩa vụ thuế tốt hơn. Như vậy, muốn nâng cao tuân thủ, không chỉ có chính sách thuế mà cần đồng bộ thể chế, giảm chi phí, tạo thuận lợi thật sự cho người nộp thuế .

Thứ ba, chính sách thuế dù được cải cách nhưng vẫn còn một số bất cập trong thực thi, tác động ngược lại với quản lý thuế. Theo đó cần tiếp tục hoàn thiện, cải cách đột phá trong hoàn thiện chính sách thuế, hướng đến giảm sâu chi phí xã hội, nâng cao tính tuân thủ, tăng cường sự minh bạch, bình đẳng về nghĩa vụ thuế.

Thứ tư, bà Cúc nhấn mạnh, bản thân doanh nghiệp, doanh nhân cần nhìn nhận đúng việc tuân thủ nghĩa vụ thuế, kinh doanh văn minh là trách nhiệm, nghĩa vụ của chính cho bản thân, cho gia đình, cho doanh nghiệp tốt hơn lên, được tôn trọng hơn và thương hiệu bền vững hơn.

Cuối cùng, người nộp thuế cần hướng đến và nâng cao tính tự giác tuân thủ, chấp hành nghiêm túc chính sách pháp luật , đóng góp đầy đủ nghĩa vụ thuế, làm ăn chính đáng, làm giàu hợp pháp, nộp đầy đủ, nhiều tiền thuế cho ngân sách Nhà nước chính là yêu nước, góp phần xây dựng tổ quốc hùng cường.

Phó giáo sư, tiến sỹ Lê Xuân Trường, Trưởng Khoa Thuế và Hải quan, Học viện Tài chính, cho  rằng công bằng thuế là yếu tố cốt lõi để xây dựng sự tự giác tuân thủ thuế.

"Khi phần đông người dân cảm thấy thỏa mãn về tính công bằng của hệ thống thuế, họ sẽ có động lực tuân thủ tốt hơn và giảm bớt động lực trốn thuế", ông Trường nói.

Ông Trường phân tích, một hệ thống công bằng phải đảm bảo cả hai khía cạnh. Cụ thể, công bằng theo chiều dọc (người có thu nhập cao hơn, tài sản lớn hơn phải trả thuế nhiều hơn) và công bằng theo chiều ngang (những người có điều kiện tương tự phải được đối xử về thuế như nhau).

Theo ông Mai Sơn - Phó Cục trưởng Cục Thuế, Bộ Tài chính "Tự giác tuân thủ thuế" không chỉ là mục tiêu mà các cơ quan thuế đều hướng tới, mà còn là thước đo sinh động phản ánh hiệu quả quản lý và mức độ tin tưởng của cộng đồng.

"Một hệ thống tài chính quốc gia chỉ thực sự bền vững khi người nộp thuế không chỉ nộp thuế vì nghĩa vụ pháp lý bắt buộc, mà còn vì niềm tin và sự đồng thuận trong xã hội – tức họ tin rằng đồng tiền thuế của mình được sử dụng minh bạch, công bằng và đem lại lợi ích chung".

Ông Sơn cho biết, ở hầu hết các nước có nền quản lý tiên tiến, pháp luật về thuế tạo nên một nền tảng rất vững chắc, và quản lý thuế ở đó cũng hình thành nên ý thức công dân rất cao. Ở nhiều quốc gia, người dân nộp thuế bởi họ tin rằng đóng thuế là đóng góp cho xã hội, và họ được hưởng các quyền lợi về an sinh xã hội, cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất. 

"Tôi cho rằng điều này rất thực tế, bởi ở Việt Nam, Đảng và Nhà nước cũng đã đưa ra nhiều chương trình an sinh xã hội rất cao – ví dụ như bảo hiểm y tế, chính sách học đường. Trước đây, những việc đó chỉ diễn ra ở phạm vi nhỏ, nhưng nay đã trở thành yêu cầu toàn diện. Và nguồn lực cho những chính sách đó, xét đến cùng, là từ thuế", lãnh đạo cơ quan thuế cho hay.

"Phải để người dân biết, hiểu và đồng thuận với chính sách pháp luật thuế". Làm sao để người dân biết? Làm sao để họ hiểu? Và làm sao để họ đồng thuận? Nếu chỉ nói bằng khẩu hiệu thì họ sẽ không thể hiểu được. Do vậy, cách làm của cơ quan thuế trong thời gian qua đã có sự thay đổi rất lớn", ông Sơn nhấn mạnh.

Phó cục trưởng Mai Sơn cũng cho biết, ngành Thuế đã đặt ra các thước đo để đánh giá, từ đó cải thiện và tạo dựng niềm tin. Cơ sở để tạo dựng niềm tin trước hết là cải cách sâu rộng về hệ thống quản lý thuế và chính sách thuế. Cụ thể, ngành Thuế đã trải qua bốn giai đoạn cải cách và đến nay, thuế điện tử (ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý) đã trở thành nền tảng.

Ngành Thuế đang thực hiện chuyển đổi số, xây dựng cơ sở dữ liệu kết nối đa ngành, đa lĩnh vực, từ doanh nghiệp đến các bộ, ngành như ngân hàng, bảo hiểm, hải quan, công thương, nông nghiệp, tài nguyên và môi trường. Mục tiêu là tạo nên một hệ thống dữ liệu liên thông, phục vụ cho việc gợi ý tờ khai, đối chiếu thông tin, giúp người nộp thuế kê khai và nộp thuế dễ dàng hơn.

Hiện ngành Thuế cũng đang ứng dụng các công nghệ mới như blockchain, trí tuệ nhân tạo (AI) trong hệ thống quản lý thuế thế hệ mới, dự kiến triển khai từ năm 2026. Mục tiêu là sử dụng phân tích dữ liệu lớn (big data) và quản lý rủi ro để nâng cao hiệu quả giám sát và hỗ trợ người nộp thuế .

Phó Cục trưởng Mai Sơn khẳng định, ngành Thuế cam kết sẽ tiếp tục xây dựng môi trường thuế thuận lợi, giảm thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ cho người nộp thuế . Theo tính toán, mục tiêu tới đây là cắt giảm khoảng 44% chi phí hành chính, cao hơn mức 30% yêu cầu chung. Đó là cam kết và cũng là mong muốn của ngành thuế để quản lý thuế ngày càng hiệu quả, góp phần mang lại nguồn lực cho phát triển đất nước và bảo đảm an sinh xã hội.