Phát triển công nghiệp đường sắt hiện đại

Phát triển đường sắt là một trong những nội dung được xác định tại Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng. Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận 49-KL/TW về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Đột phá mạnh mẽ

Chính phủ đã trình Quốc hội thông qua các nghị quyết về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam; thí điểm cơ chế đặc thù cho đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP HCM; Chính phủ cũng đã ban hành các nghị quyết để triển khai thực hiện các nghị quyết của Trung ương, Bộ Chính trị, Quốc hội.

Hiện nay, cả nước đang triển khai các dự án trọng điểm, quan trọng quốc gia lĩnh vực đường sắt, gồm: tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng; tuyến đường sắt Hà Nội - Lạng Sơn và Hải Phòng - Móng Cái; đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam; các dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP HCM.

Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam dài khoảng 1.541 km; điểm đầu tại ga Ngọc Hồi (Hà Nội), điểm cuối tại ga Thủ Thiêm (TP HCM), đầu tư mới toàn tuyến đường đôi khổ 1.435 mm, tốc độ thiết kế 350 km/giờ, đường sắt tốc độ cao vận chuyển hành khách. Sơ bộ tổng mức đầu tư của dự án là hơn 1,7 triệu tỉ đồng và dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2035. Hiện Thủ tướng đã giao Bộ Xây dựng trong tháng 1-2026 phải chọn được phương thức đầu tư.

Hồi tháng 10-2025, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà ký Quyết định số 2404 phê duyệt điều chỉnh quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Trong đó bổ sung tuyến đường sắt tốc độ cao Hà Nội - Quảng Ninh dài 120 km có tốc độ khai thác tuyến chính lên tới 350 km/giờ.

Luật Đường sắt số 95/2025/QH15 đã được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 9 ngày 27-6-2025 và có hiệu lực từ ngày 1-1-2026 với nhiều điểm mới nổi bật, thể hiện quyết tâm tạo đột phá, dành riêng một chương để luật hóa 18 cơ chế, chính sách đặc thù mới về phát triển đường sắt.

Theo ông Nguyễn Tiến Thịnh, Phó Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam, đây là tiền đề quan trọng tạo động lực phát triển công nghiệp đường sắt và ngành công nghiệp phụ trợ trong thời gian tới.

Chính phủ cũng vừa ban hành Nghị định 319/2025/NĐ-CP ngày 12-12-2025 quy định cụ thể nội dung, trình tự, thủ tục và thẩm quyền triển khai các cơ chế, chính sách đặc thù về nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ cho các dự án đường sắt trọng điểm, theo các nghị quyết của Quốc hội. Điểm cốt lõi của Nghị định này là lần đầu tiên đặt ra hệ tiêu chí rõ ràng để lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được giao nhiệm vụ hoặc đặt hàng tiếp nhận chuyển giao công nghệ .

Cần 35.000 nhân lực chất lượng cao

Tháng 10-2025, Đề án đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đường sắt Việt Nam đến năm 2035, định hướng đến năm 2045 (Đề án) đã được Thủ tướng phê duyệt tại Quyết định số 2230/QĐ-TTg.

Trên cơ sở đó, Bộ Xây dựng đã ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Đề án, trong đó yêu cầu các cơ quan, đơn vị chủ động, tập trung thực hiện có hiệu quả các giải pháp. Mục tiêu chung là xây dựng đội ngũ nhân lực đường sắt đồng bộ, có trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp và năng lực công nghệ cao, đáp ứng yêu cầu triển khai các dự án đường sắt tốc độ cao, đường sắt quốc gia điện khí hóa và đường sắt đô thị; từng bước tiếp nhận, làm chủ công nghệ , nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp đường sắt hiện đại, tự chủ và bền vững.

Đề án có mục tiêu phát triển nhân lực đường sắt, đến năm 2035 Việt Nam cần đào tạo hơn 150.000 người, trong đó giai đoạn 2025-2030 cần ít nhất 35.000 nhân lực chất lượng cao , đáp ứng yêu cầu triển khai các dự án đường sắt tốc độ cao, đường sắt điện khí hóa, đường sắt đô thị và bổ sung nguồn nhân lực giảng dạy cho các cơ sở đào tạo.

PGS-TS Nguyễn Văn Hùng, Hiệu trưởng Trường ĐH Giao thông Vận tải, nhấn mạnh việc tiếp cận các công nghệ và tiêu chuẩn quốc tế là điều kiện cần, nhưng yếu tố đủ lại nằm ở con người. Nếu không có đội ngũ kỹ sư, chuyên gia đủ trình độ và bản lĩnh, chúng ta sẽ mãi chỉ là người đi sau, phụ thuộc vào nhà thầu nước ngoài.

Cùng quan điểm, ông Lê Trung Thành, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Xây dựng), cho rằng đường sắt tốc độ cao là dự án hạ tầng lớn nhất trong lịch sử Việt Nam, đòi hỏi nguồn nhân lực quy mô lớn và có trình độ đặc thù. Theo ông Hoàng Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Vận tải (Bộ Xây dựng), để làm chủ và phát triển công nghệ đường sắt tốc độ cao, điều quan trọng nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao . Để có nguồn nhân lực này, các cơ sở đào tạo khối ngành kỹ thuật đóng vai trò quan trọng.