Sân chơi IPO bí mật của tỷ phú: Chỉ giới tinh hoa mới có quyền mua cổ phiếu, khách mời được chọn lựa kỹ bởi đội ngũ điều hành

Đợt phát hành cổ phiếu lớn nhất năm nay trị giá 40 tỷ USD của OpenAI không diễn ra trên Sở giao dịch chứng khoán New York hay Nasdaq. Sự kiện chỉ dành cho các nhà đầu tư được lựa chọn kỹ lưỡng bởi đội ngũ điều hành của công ty, bao gồm cả Sam Altman. Chưa đến 50 người mua được cổ phiếu .

Đối với hầu hết người Mỹ, phạm vi cổ phiếu mà họ có thể đầu tư đang thu hẹp nhanh chóng. Số lượng công ty niêm yết công khai tại Mỹ chỉ còn một nửa so với thời kỳ đỉnh cao vào cuối những năm 1990.

Điều đó không thành vấn đề đối với người giàu. Giới siêu giàu có thể mua và bán cổ phiếu của các công ty tư nhân nổi tiếng nhất thông qua các giao dịch chỉ dành cho giới tinh hoa, rất lâu trước khi các công ty này niêm yết cổ phiếu trên các sàn giao dịch chứng khoán công khai.

Điều đó đã tạo ra một thị trường hai tầng. Một tầng là dạng câu lạc bộ tư nhân, nơi một nhóm người đặc quyền có thể sở hữu cổ phần của các công ty vẫn đang trong giai đoạn tăng trưởng ban đầu. Điều này đang làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng về tài sản ở Mỹ, khi tốc độ tăng trưởng tài sản ròng của những người giàu nhất nước Mỹ vượt xa tất cả các nhóm thu nhập khác.

Một số nhà hoạch định chính sách và nhà kinh tế xem đây là mối đe dọa hiện hữu đối với nền kinh tế Mỹ. Người chỉ trích mạnh mẽ nhất là Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch, Paul Atkins. Ông Atkins đang cố gắng khuyến khích nhiều công ty hơn nữa niêm yết cổ phiếu và mở rộng thị trường tư nhân cho một nhóm nhà đầu tư rộng lớn hơn.

Ông Atkins cho biết, các công ty trẻ như Intel và Apple cách đây vài thập kỷ đã bán cổ phần ra công chúng để huy động vốn tuyển dụng nhân viên, xây dựng nhà máy và tài trợ cho việc phát triển sản phẩm mới. “Rõ ràng là những người nội bộ đã thu được lợi nhuận, nhưng công chúng thực sự được chia sẻ lợi nhuận đó”, ông Atkins nói. “Ngày nay thì mọi thứ đã hoàn toàn đảo ngược.”

Một số đợt chào bán riêng lẻ đang bắt đầu thu hút các nhà đầu tư bên ngoài giới đầu tư tư nhân, thông qua các nhà môi giới và quỹ. Các nhà đầu tư giàu có và tinh vi nhất đang tranh giành cổ phần ban đầu của các công ty tư nhân có giá trị. Và – vì lợi ích của sự tiếp cận bình đẳng – các nhà đầu tư nhỏ lẻ chỉ còn cơ hội mua cổ phần của các công ty tư nhân rủi ro và đôi khi gặp rắc rối.

Việc niêm yết cổ phiếu từ lâu đã được coi là một nghi lễ quan trọng đối với các công ty non trẻ. Các giám đốc điều hành được rung chiếc chuông biểu tượng của sàn giao dịch chứng khoán, tham dự các buổi lễ long trọng và huy động vốn từ hàng triệu nhà đầu tư thông thường.

Khi Amazon niêm yết cổ phiếu lần đầu ra công chúng vào năm 1997, chỉ ba năm sau khi Jeff Bezos thành lập công ty với mục đích bán sách trực tuyến. Đợt phát hành cổ phiếu lần đầu đã huy động được khoảng 50 triệu USD, đưa định giá công ty ở mức khoảng 400 triệu đô la. Một khoản đầu tư 1.000 đô la vào đợt IPO của Amazon ngày nay sẽ có giá trị hơn 3 triệu đô la.

Những đợt chào bán cổ phiếu như vậy ngày càng trở nên hiếm hoi. Theo nghiên cứu của Jay Ritter, giáo sư tài chính tại Đại học Florida, năm 2000, tuổi trung bình của một công ty niêm yết là sáu năm. Để so sánh, con số hiện nay là 14 năm.

Thay vì chờ đợi, nhiều công ty nhận thấy họ có thể huy động vốn trên thị trường tư nhân, nơi các quy định về công khai thông tin ít nghiêm ngặt hơn đáng kể và họ có thể kiểm soát ai sở hữu cổ phần công ty mình. Các nhà đầu tư lớn đang xếp hàng để tham gia những sự kiện như vậy.

Khi Figure AI, một công ty sản xuất robot hình người có trụ sở tại San Jose, California, huy động được 675 triệu đô la vào năm ngoái với mức định giá 2,6 tỷ đô la trong một vòng gọi vốn tư nhân, Bezos là một trong những người tham gia mua cổ phần. Đầu năm nay, công ty này đã đạt mức định giá 39 tỷ đô la, tăng 1.400% trong chưa đầy hai năm.

Iconiq Capital, công ty quản lý tiền cho Mark Zuckerberg và nhiều người khác, đã đầu tư vào Databricks vào tháng 12 năm 2024 với mức giá định giá công ty phần mềm phân tích dữ liệu có trụ sở tại San Francisco này ở mức 62 tỷ đô la. Kể từ đó, mức định giá của Databricks đã tăng vọt lên 100 tỷ đô la.

Vòng gọi vốn trị giá 40 tỷ đô la của OpenAI vào mùa xuân năm nay đã vượt qua kỷ lục IPO lớn nhất từ trước đến nay. Các nhà đầu tư bao gồm công ty quản lý đầu tư SoftBank của Nhật Bản , quỹ đầu cơ Coatue Management và tập đoàn đầu tư tư nhân khổng lồ Blackstone.

Và rồi còn có SpaceX.

Mùa hè năm nay, SpaceX đã đạt mốc 400 tỷ đô la trong đợt chào bán cổ phiếu thứ cấp riêng tư, với sự tham gia của nhiều người bạn thân thiết và các nhà đầu tư ban đầu của Musk. Và đầu tháng này, giám đốc tài chính của SpaceX đã thông báo với các nhà đầu tư rằng công ty đang khởi động một đợt chào mua công khai, định giá ở mức 800 tỷ USD.

Để mua cổ phiếu của các công ty tư nhân, rào cản đầu tiên là trở thành người mà SEC gọi là “nhà đầu tư được chứng nhận”. SEC đã áp đặt yêu cầu này vào những năm 1980 để cho phép các công ty tư nhân huy động vốn đồng thời bảo vệ các nhà đầu tư mà họ lo ngại là thiếu kinh nghiệm và có nhiều thứ để mất hơn nếu khoản đầu tư thất bại. Để trở thành nhà đầu tư được chứng nhận, một người cần có ít nhất 1 triệu đô la tài sản ròng, không bao gồm nhà ở chính, hoặc ít nhất 200.000 đô la thu nhập hàng năm.

Nhưng trên thực tế, nhóm người được săn đón nhất trong các thương vụ mua bán cổ phần lại nhỏ hơn nhiều. Chỉ những nhà đầu tư may mắn nhất, hoặc có mối quan hệ tốt nhất, mới được mời tham gia trực tiếp vào các vòng gọi vốn mà các công ty chào bán cổ phần riêng lẻ để huy động vốn—giống như trường hợp của OpenAI hồi đầu năm nay.

Một số công ty hợp tác với các ngân hàng lớn để dàn xếp các giao dịch mua bán đó. Morgan Stanley, JPMorgan,... đều đã thành lập các bộ phận thị trường tư nhân cho hoạt động kinh doanh này, và người mua thường là các nhà quản lý tài sản lớn hoặc các nhà đầu tư tổ chức. Những cá nhân giàu có được phép tham gia thường phải thông qua một nhà môi giới hoặc văn phòng gia đình.

Đầu năm nay, Antonio Gracias, một cộng sự thân cận của Musk, đã chào bán cho các nhà đầu tư được chứng nhận số cổ phần trị giá 1 tỷ đô la trong SpaceX và một công ty khác của Musk, công ty khởi nghiệp trí tuệ nhân tạo xAI. Để làm được điều đó, quỹ của Gracias, Valor Equity Partners, đã thành lập một công ty mục đích đặc biệt (SPV) để nắm giữ cổ phần của các công ty Musk. Sau đó, Valor hợp tác với UBS Wealth Management để bán cổ phần của SPV cho các nhà đầu tư.

Trong những năm gần đây, cấu trúc SPV (Special Purpose Vehicle - Công ty mục đích đặc biệt) ngày càng trở nên phổ biến đối với các nền tảng muốn bán cổ phần trong các công ty tư nhân. Một số người mua sẽ lấy cổ phần của họ trong một SPV và tái cấu trúc nó thành một SPV khác để bán cho các nhà đầu tư khác.

Tuy nhiên, Matt Grimm, đồng sáng lập của Anduril, phàn nàn rằng thị trường thứ cấp đầy rẫy gian lận và những kẻ xấu. Các công ty tư nhân đã cố gắng kiềm chế tình trạng này bằng cách áp đặt các quy định mới đối với những người được phép vào câu lạc bộ.

Trong một đợt chào mua công khai năm nay, OpenAI đã yêu cầu các nhà đầu tư tiềm năng ký một văn bản bao gồm điều khoản cam kết rằng họ sẽ không tham gia vào một công ty mục đích đặc biệt (SPV), theo một tài liệu mà tờ báo này thu được. Anduril cũng đã phản đối các công ty SPV, theo những người quen thuộc với vấn đề này.

Theo: WSJ