Tập đoàn hàng đầu Nhật Bản bị loại khỏi Nikkei 225 vì bê bối kế toán nghiêm trọng, cổ phiếu rơi tự do 20%/ngày

Tập đoàn sản xuất động cơ hàng đầu Nhật Bản Nidec Corporation đang rơi vào cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất trong lịch sử khi vừa bị Sở Giao dịch Chứng khoán Tokyo (TSE) chính thức đưa vào diện Special Alert – “cảnh báo đặc biệt”. Động thái được đưa ra sau hàng loạt bất thường trong báo cáo kế toán tại các công ty con của tập đoàn ở Trung Quốc và châu Âu.

Quyết định này, theo TSE, phản ánh “thiếu sót nghiêm trọng trong hệ thống quản trị nội bộ và kiểm soát tài chính” của Nidec. Nếu không có cải thiện đáng kể trong vòng 12 tháng tới, công ty có thể bị hủy niêm yết khỏi sàn giao dịch lớn nhất châu Á.

Ngay sau thông báo, thị trường phản ứng dữ dội. Cổ phiếu Nidec rơi tự do gần 20% trong một ngày, xuống mức thấp nhất trong hơn 18 tháng, thổi bay hàng tỷ USD vốn hóa. Reuters cho biết Nidec cũng bị loại khỏi chỉ số Nikkei 225 và có khả năng rời khỏi Topix – nghĩa là hàng loạt quỹ đầu tư theo chỉ số sẽ buộc phải bán tháo cổ phiếu của hãng. Chỉ trong vài giờ, “ngôi sao công nghệ” từng là biểu tượng của công nghiệp chính xác Nhật Bản bỗng trở thành cái tên gắn với khủng hoảng niềm tin.

Nguồn cơn của vụ việc bắt đầu từ tháng 9, khi Nidec công bố mở cuộc điều tra nội bộ sau khi phát hiện các giao dịch kế toán “không đúng quy định” tại công ty con Nidec Techno Motor ở Trung Quốc. Ban đầu, sai phạm bị cho là khoản giảm giá trị hàng tồn trị giá khoảng 10 triệu nhân dân tệ, nhưng sau đó Ủy ban kiểm toán độc lập phát hiện dấu hiệu ghi nhận sai doanh thu và tài sản kéo dài nhiều quý liên tiếp.

Cuộc điều tra nhanh chóng mở rộng sang các chi nhánh ở châu Âu, trong đó có Nidec Global Appliance tại Ý – nơi từng bị cơ quan thuế nước này phạt vì kê khai nhập khẩu sai lệch. Tình hình nghiêm trọng đến mức kiểm toán độc lập từ chối đưa ý kiến về báo cáo tài chính năm 2024, khiến TSE phải can thiệp.

Cơn khủng hoảng này không chỉ là một sai phạm kỹ thuật. Với Nhật Bản – quốc gia vốn đề cao chuẩn mực đạo đức kinh doanh – việc một tập đoàn lớn như Nidec bị đặt trong diện cảnh báo là một đòn giáng mạnh vào uy tín doanh nghiệp. Nikkei Asia nhận định, đây là “vụ bê bối kế toán nghiêm trọng nhất của một doanh nghiệp công nghệ Nhật kể từ Olympus năm 2011”.

Cổ đông giận dữ, khách hàng lo lắng, còn giới đầu tư thì rút vốn ồ ạt. Nidec, từng được xem là “Toyota của ngành động cơ điện”, giờ đối mặt với khả năng bị gạt khỏi các bảng xếp hạng vốn hóa lớn – đồng nghĩa với việc mất đi hàng nghìn tỷ yên dòng vốn thụ động từ các quỹ quốc tế.

Bên trong tập đoàn, không khí được mô tả là “hỗn loạn và hoang mang”. Các giám đốc cấp cao đang chạy đua để khôi phục lại lòng tin: Nidec đã lập ủy ban đặc biệt do các chuyên gia bên ngoài đứng đầu, cam kết rà soát lại toàn bộ quy trình kế toán , thay đổi ban kiểm soát nội bộ và tái cơ cấu bộ phận tài chính toàn cầu. Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng các biện pháp đó có thể là “quá muộn và quá ít”, bởi khi niềm tin sụp đổ sẽ không thể xây dựng lại chỉ trong vài tháng.

Điều trớ trêu là chỉ vài năm trước, Nidec được coi là hình mẫu tăng trưởng của Nhật Bản hậu công nghiệp. Tập đoàn này sản xuất mọi loại động cơ — từ quạt tản nhiệt máy tính, máy giặt, máy bay không người lái đến mô-tơ xe điện — và là đối tác quan trọng của các hãng xe lớn như BMW, Hyundai, Volkswagen. Doanh thu năm 2023 vượt 2 nghìn tỷ yên, và người sáng lập Shigenobu Nagamori từng tuyên bố mục tiêu “biến Nidec thành tập đoàn nghìn tỷ USD”.

Nhưng sự mở rộng quá nhanh, cùng mạng lưới hơn 300 công ty con trải rộng trên 40 quốc gia, có vẻ đã vượt ngoài tầm kiểm soát. “Họ bị cuốn vào cơn lốc toàn cầu hóa mà quên mất kỷ luật tài chính,” một chuyên gia quản trị doanh nghiệp tại Đại học Waseda bình luận.

Những vấn đề của Nidec cũng phản ánh căn bệnh cũ của nhiều tập đoàn Nhật: hệ thống quản trị phức tạp, văn hóa “ngại báo xấu” khiến sai phạm nhỏ bị che giấu cho tới khi bùng nổ thành khủng hoảng. TSE cho biết họ đã gửi cảnh báo tới hàng loạt doanh nghiệp khác rằng nếu không cải thiện minh bạch tài chính, “sẽ không có ngoại lệ nào trong việc hủy niêm yết”.

Khủng hoảng Nidec vì thế mang ý nghĩa vượt ra ngoài một vụ bê bối kế toán . Nó là lời nhắc nhở rằng trong kỷ nguyên chuỗi cung ứng toàn cầu, tốc độ mở rộng không thể đánh đổi bằng việc bỏ qua quản trị nội bộ. Một công ty có thể xây dựng nhà máy khắp năm châu, nhưng nếu hệ thống kiểm soát không vươn theo, mọi thành quả có thể sụp đổ chỉ sau một báo cáo kiểm toán.

Theo: Nikkei Asia, Reuters