Thực hư chuyện hộ kinh doanh đua nhau trả mặt bằng

Đang là cao điểm mua sắm cuối năm, nhưng khắp các con phố lớn, nhỏ tại Hà Nội như Bà Triệu, Đại Cồ Việt, Chùa Bộc, Đào Tấn, Cầu Giấy, Đội Cấn…, đâu đâu cũng dễ dàng bắt gặp hình ảnh cửa hàng treo biển thanh lý hàng hóa, cho thuê cửa hàng .

ẢNH: ĐAN THANH

Có thâm niên 15 năm thuê cửa hàng trên phố Đại Cồ Việt (Hà Nội) để kinh doanh đồ thể thao, anh Trần Văn Nam (tên nhân vật đã thay đổi) quyết định trả cửa hàng để rút về kinh doanh online từ năm tới.

"Hiện nay, chi phí thuê mặt bằng khoảng 9 triệu đồng mỗi tháng. Các chi phí "cứng" như thuê cửa hàng, điện, nước, thuế, phí… khó cắt giảm, trong khi kinh doanh khá ế ẩm, doanh thu sụt giảm mạnh so với trước nên khó gồng gánh", anh Nam nói.

Sau hơn 2 năm rót tiền tỉ đầu tư kinh doanh quán cà phê tại một con ngõ khá rộng thuộc phố Đội Cấn (Hà Nội), chị Đỗ Hương Lan và vài người bạn cùng góp vốn phải chấp nhận lỗ, vừa hoàn tất trả lại mặt bằng tháng 11 vừa qua.

"Chúng tôi thuê mặt bằng trống với diện tích khoảng 120 m², giá thuê 25 triệu đồng/tháng. Thời gian đầu, việc kinh doanh khá tốt, nhưng dần dần lỗ nhiều hơn lời", chị Lan bộc bạch.

Kinh tế khó khăn, ngành kinh doanh đồ uống lại cạnh tranh rất khốc liệt. Hiện nay, ngành hàng kinh doanh ăn uống khá phổ biến kiểu kinh doanh theo chuỗi. Cách làm này giúp kiểm soát nhiều thứ, từ rủi ro về nhập khẩu thực phẩm, quán triệt việc làm thương hiệu..., nhờ đó tiết giảm chi phí, khiến những hộ kinh doanh đơn lẻ khó cạnh tranh.

Riêng về khía cạnh thuế, theo chị Lan, những thay đổi trong chính sách thuế như xóa thuế khoán chuyển sang kê khai thuế cũng gây trăn trở nhất định. 

"Đã kinh doanh, chúng tôi luôn xác định tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ thuế. Tuy nhiên, thực tế cũng có tình trạng việc thực thi các quy định còn vướng mắc, thiếu thống nhất. Hộ kinh doanh lo ngại có thể sai sót, bị xử phạt…", chị Lan nói.

Đề xuất hạn chế tối đa xử phạt hộ kinh doanh

Trao đổi với Thanh Niên, TS Trần Xuân Lượng, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu đánh giá thị trường bất động sản Việt Nam, nhìn nhận gần đây, hiện tượng co cụm kinh doanh, trả mặt bằng ồ ạt, bất thường phản ánh đúng vấn đề thực trạng của thị trường bán lẻ.

Nguyên nhân đầu tiên là kinh tế vĩ mô có quá nhiều biến động, kinh tế vi mô gặp khó khăn theo. Thu nhập của người dân giảm sút dẫn tới sức mua kém. Yếu tố thứ hai là giá thuê mặt bằng nhìn chung vẫn ở mức cao. Có nhiều ngành, chi phí mặt bằng chiếm tới 30% tổng cơ cấu chi phí.

ẢNH: ĐAN THANH

Giá thuê mặt bằng tại Hà Nội vẫn được thiết lập theo kỳ vọng của giai đoạn tăng trưởng nóng. Các hợp đồng thuê dài hạn, tiền đặt cọc lớn càng khiến rủi ro dồn về phía người thuê. Phần lớn hộ kinh doanh nhỏ hoạt động dựa trên dòng tiền ngắn hạn. Chỉ cần doanh thu sụt giảm vài tháng, chi phí thuê lập tức trở thành gánh nặng khó có thể xoay xở.

"Khi doanh thu của hộ kinh doanh sụt giảm mạnh, không thể cân đối, việc đầu tiên họ tính tới đương nhiên là cắt giảm chi phí mặt bằng", ông Lượng nhấn mạnh.

Khía cạnh quan trọng khác vị chuyên gia đề cập là xu hướng kinh doanh thương mại điện tử "lên ngôi", cạnh tranh mạnh mẽ làm ảnh hưởng trực tiếp tới lối kinh doanh truyền thống.

Ngoài ra, những chủ trương thay đổi về chính sách thuế cũng là yếu tố tác động mạnh tới tâm lý kinh doanh. "Nhiều hộ vốn quen với thuế khoán mấy chục năm, bây giờ đi vào khuôn khổ ngay là rất khó. Họ sẽ phải lo các vấn đề về hóa đơn, chứng từ, kế toán, nguồn gốc xuất xứ hàng hóa...; lo ngại có thể làm sai, bị phạt…", ông Lượng phân tích.

Trong bối cảnh tình hình kinh tế hiện tại, vị chuyên gia dự báo, xu hướng co cụm kinh doanh, trả mặt bằng tại các đô thị lớn sẽ còn tiếp diễn trong nửa đầu năm 2026. Khi ế ẩm kéo dài, không cho thuê được với mức giá kỳ vọng, rất có thể người cho thuê mặt bằng sẽ buộc phải giảm giá, giúp hình thành một mặt bằng giá cho thuê mới phù hợp hơn.

Đánh giá về tình trạng hộ kinh doanh co cụm kinh doanh, luật sư Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty TNHH Kế toán và Tư vấn Thuế Trọng Tín, Ủy viên thường trực Hội Tư vấn thuế Việt Nam, cho rằng mấu chốt là bởi kinh tế khó khăn, sức mua yếu.

Chính sách pháp luật có nhiều thay đổi, việc buộc phải minh bạch, đóng thuế trên phần doanh thu đầy đủ cũng làm "miếng bánh" lợi nhuận thu hẹp lại, bớt hấp dẫn. Điều quan trọng là với chính sách thuế hiện nay, kinh doanh phải có đầy đủ hóa đơn đầu vào để chứng minh nguồn gốc xuất xứ, hàng giả, hàng nhái không còn đất sống.

"Ế ẩm là có thực, tác động từ sự thay đổi trong chính sách thuế tới tâm lý hộ kinh doanh cũng là có thực. Cơ quan quản lý cần xem xét lại vấn đề truyền thông, hỗ trợ làm sao để hộ kinh doanh hiểu đúng, làm đúng, không canh cánh sợ bị làm sai, bị phạt", ông Được nhấn mạnh.

Ông  Lượng đề xuất, cơ quan quản lý phải đồng hành để giúp đỡ các hộ kinh doanh thích nghi tốt nhất, hạn chế tối đa chuyện xử phạt hoặc hình sự hóa trong giai đoạn đầu, tránh tạo thêm tâm lý hoang mang.