Từng hùng hồn tuyên bố sẽ xây nhà chọc trời nằm ngang cao 500 mét, dài 160 km, một quốc gia nay đã 'vỡ mộng': Thừa nhận chỉ xây được vài km, đang chịu áp lực nợ chồng chất

Giữa lòng sa mạc Ả Rập, “The Line” từng được ví như viên ngọc sáng nhất trong tầm nhìn “Vision 2030” của Thái tử Mohammed bin Salman - kế hoạch đại cải tổ trị giá hơn 2.000 tỷ USD nhằm giúp Saudi Arabia thoát khỏi sự phụ thuộc vào dầu mỏ. Dự án được quốc gia này quảng bá như một thành phố tuyến tính cao 500 mét, dài hơn 160 km, chạy sâu từ bờ Biển Đỏ vào đất liền, bao bọc bởi những bức tường kính phản chiếu ánh nắng sa mạc. 

“The Line” không chỉ là biểu tượng của tham vọng công nghệ và đô thị hoá cực đoan, mà còn là tuyên ngôn rằng Saudi Arabia có thể định hình tương lai của loài người trong không gian sống mới, sạch, xanh và hoàn toàn không khí thải carbon.

Khi được công bố vào năm 2021, “The Line” hứa hẹn là nơi sinh sống của 1,5 triệu người vào năm 2030. Thành phố được thiết kế như một dải thẳng khổng lồ, không có ô tô, không đường cao tốc, người dân sẽ di chuyển bằng hệ thống tàu cao tốc di chuyển toàn tuyến trong chưa đầy 20 phút.

Từ góc độ kiến trúc, mỗi mặt của “The Line” được phủ gương, phản chiếu cảnh quan sa mạc và tạo ảo giác như thể công trình biến mất trong cát vàng. Tất cả năng lượng vận hành đều đến từ nguồn tái tạo - mặt trời, gió, hydro xanh. Với quy mô đầu tư hàng trăm tỷ USD, dự án trở thành tâm điểm truyền thông toàn cầu, biểu tượng của một “thành phố tương lai” vượt ngoài trí tưởng tượng.

Thế nhưng, chỉ 3 năm sau, giấc mộng đó đang chững lại. Tại Diễn đàn Đầu tư Tương lai (FII) tổ chức ở Riyadh tuần qua, nhiều quan chức thừa nhận sự thật khó chối bỏ đó là dự án quá tốn kém, và nền kinh tế đang bắt đầu chịu áp lực nặng nề.

“Chúng tôi đã tiêu quá nhiều, chạy quá nhanh. Giờ thì chúng tôi đang thâm hụt ngân sách và cần sắp xếp lại ưu tiên,” một quan chức Saudi nói thẳng.

Đằng sau những lời ngoại giao là quyết định khó khăn khi phải tạm dừng phần lớn hạng mục xây dựng của “The Line” và thu hẹp phạm vi thi công xuống chỉ vài km, thay vì toàn bộ 160 km như kế hoạch ban đầu.

Lý do không chỉ nằm ở tham vọng vượt tầm, mà còn ở thực tế kinh tế. Tầm nhìn “Vision 2030” được xây dựng dựa trên kỳ vọng giá dầu khoảng 100 USD/thùng. Nhưng kể từ 2022, giá dầu hiếm khi vượt 60 USD, trong khi dầu vẫn chiếm một nửa GDP của vương quốc. Nguồn thu co hẹp khiến Riyadh phải vay thêm hàng chục tỷ USD để duy trì chi tiêu công. Dự báo thâm hụt ngân sách năm nay đã tăng gấp đôi, lên tới 65 tỷ USD. Trong bối cảnh đó, những “gigaproject” - siêu dự án như The Line, khu nghỉ dưỡng Trojena hay khu phức hợp New Murabba trị giá 50 tỷ USD, trở thành gánh nặng tài chính.

Trojena, nơi dự kiến tổ chức Thế vận hội mùa đông châu Á 2029 với tuyết nhân tạo và hồ nước nhân tạo, cũng phải lùi tiến độ ít nhất 3 năm, sang 2032. Dự án đảo nghỉ dưỡng Sindalah trị giá 1 tỷ USD bị Thái tử đích thân yêu cầu đóng cửa ngay sau lễ khai trương hoành tráng vì “thiết kế lỗi” và “chi tiêu lãng phí”. Nhiều hạng mục khác trong NEOM, siêu khu đô thị ven Biển Đỏ, được xác nhận đang bị “cắt giảm quy mô”.

Một số lãnh đạo trong nước gọi đây là “điều chỉnh cần thiết”. Jerry Inzerillo, cố vấn thân cận của Thái tử, cho hay Saudi Arabia “đang thực hiện một sự hiệu chỉnh đường hướng”, không phải thừa nhận thất bại. Ông nhấn mạnh: “Không có dự án nào bị huỷ bỏ. Chỉ là mọi thứ sẽ cần thêm thời gian. Tham vọng vẫn nguyên vẹn.”

Tuy nhiên, chính Inzerillo cũng thừa nhận rằng The Line nên được nhìn nhận như “một phòng thí nghiệm cho chất lượng sống năm 2040” hơn là một dự án nhà ở thực tế. Số cư dân kỳ vọng đã hạ từ 1,5 triệu xuống chỉ còn khoảng 300 nghìn người.

Thực tế, trong gần một thập kỷ triển khai Vision 2030, nền kinh tế Saudi đã tăng gấp đôi quy mô, đạt khoảng 1.300 tỷ USD. Những cải cách xã hội sâu rộng, như tỷ lệ phụ nữ chiếm hơn 1/3 lực lượng lao động, hệ thống pháp lý minh bạch hơn, cho thấy quốc gia này vẫn tiến bộ nhanh chóng. Nhưng như một doanh nhân Saudi giấu tên thừa nhận: “Chúng tôi mắc bệnh Dubai, say mê ánh hào nhoáng, quên mất cái thực chất.”

Giờ đây, thay vì tiếp tục đổ tiền vào các công trình xa hoa, Riyadh đang chuyển hướng sang những lĩnh vực có lợi thế dài hạn như công nghệ, trí tuệ nhân tạo và trung tâm dữ liệu.

Quỹ đầu tư quốc gia PIF trị giá 925 tỷ USD đang rót 55 tỷ USD để mua lại hãng game Electronic Arts, trong khi công ty AI Humain thuộc quỹ này xây dựng các trung tâm dữ liệu quy mô sa mạc nhằm biến Saudi Arabia thành nhà cung cấp hạ tầng AI lớn thứ 3 thế giới, sau Mỹ và Trung Quốc.

Bộ trưởng Kinh tế Faisal Alibrahim khẳng định: “Chúng tôi đang tái ưu tiên cho những lĩnh vực cần thiết nhất, và hôm nay đó là công nghệ cùng trí tuệ nhân tạo.”

Tham khảo The Independent