"Kể cả công ty có vốn 1 tỷ đồng, từng tuyên bố tự chi 100 tỷ USD vẫn có thể làm đường sắt cao tốc Bắc - Nam"

Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, với tổng mức đầu tư ước tính hơn 67 tỷ USD, đang đặt ra một bài toán huy động vốn chưa từng có trong lĩnh vực hạ tầng, và vượt quá khả năng tài chính của bất kỳ doanh nghiệp Việt Nam nào.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Quang Thuân – Chủ tịch FiinGroup và FiinRatings, thách thức cốt lõi không nằm ở vấn đề "vốn" hay "tiền", mà ở việc thiết lập một cơ chế lựa chọn và triển khai dự án một cách minh bạch, chuyên nghiệp và rõ ràng, đồng thời đi cùng với cải cách toàn diện thị trường vốn Việt Nam.

Ông Thuân phân tích rằng, nếu Nhà nước đầu tư 100% theo hình thức đầu tư công, thì áp lực nợ công sẽ rất lớn. Trong khi đó, triển khai theo mô hình PPP hay BOT lại khó tìm được nhà đầu tư đủ năng lực tài chính để đảm đương toàn bộ dự án.

Phương án được đánh giá khả thi hơn là Tư nhân đầu tư với cấu trúc theo hình thức Tài trợ Dự án (Project Finance), nhưng có sự tham gia của Nhà nước qua các định chế đầu tư như SCIC và/hoặc DNNN. Lý do là nguồn lực của doanh nghiệp tư nhân dù có lớn hơn nữa, nhưng nếu không có Chính phủ tham gia đầu tư ban đầu với con số khoảng 12-15 tỷ USD thì việc huy động các định chế tài chính và nhà đầu tư khác trong và ngoài nước cũng sẽ rất khó khăn.

Điểm đáng chú ý, ông Thuân cho rằng một doanh nghiệp vốn nhỏ vẫn có thể tham gia siêu dự án, về mặt lý thuyết. Giải thích về vấn đề này, ông nhấn mạnh rằng cần phân biệt giữa Tài trợ Dự án (Project Finance) và Tài chính Doanh nghiệp (Corporate Financing).

Tài trợ dự án tập trung vào việc huy động vốn cho đúng dự án đó và rủi ro chỉ giới hạn ở dự án đó. Ví dụ, công ty dự án đó phá sản thì sẽ không ảnh hưởng đến doanh nghiệp tham gia tài trợ làm cổ đông.

Còn nếu một doanh nghiệp đứng ra đầu tư như một dự án của doanh nghiệp, kể cả Vingroup, THACO hay Viettel hay bất kỳ doanh nghiệp nào ở Việt Nam sẽ rất khó khả thi, bởi quy mô đầu tư và huy động vốn gấp hàng chục lần tổng tài sản hoặc năng lực trả nợ từ mảng kinh doanh hiện hữu sẽ không thể đáp ứng được.

"Do đó, có một sự hiểu lầm nhất định của ý kiến về việc tại sao một công ty có quy mô nhỏ nhưng lại có thể đầu tư được dự án quy mô siêu lớn lên tới gần 70 tỷ USD như vậy? Về mặt lý thuyết là có thể, kể cả công ty có vốn 1 tỷ đồng như Mekolor ", Chủ tịch FiinGroup nói.

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là năng lực tài chính của các doanh nghiệp tham gia với vai trò Nhà tài trợ hoặc Cổ đông của Công ty Dự án này không quan trọng. Bởi mấu chốt là họ cần phải huy động được số vốn chủ sở hữu (khoảng 12 tỷ USD) để tham gia làm cổ đông của Công ty Dự án đó.

Xét trên góc độ này, bất cứ doanh nghiệp nào có khả năng huy động vốn chủ ban đầu 20% (tức khoảng 12 tỷ USD), xét riêng về năng lực tài chính thì hoàn toàn có thể xứng đáng được tham gia làm nhà tài trợ và đứng ra thành lập Công ty Dự án này.

Với phần vốn vay còn lại (khoảng 50 tỷ USD), Chủ tịch FiinRatings cho rằng có thể cân nhắc phân chia và cấu trúc từ các nguồn sau: 30% từ ngân hàng thương mại trong nước (tương đương chỉ khoảng 2% tổng dư nợ toàn hệ thống); 20% từ trái phiếu hạ tầng cho các định chế tài chính, đầu tư, bảo hiểm trong nước (tương đương 10% tổng quy mô AUM ngành quản lý quỹ và ngành bảo hiểm của Việt Nam).

Tiếp theo, 20% từ trái phiếu quốc tế (trong đó 5 tỷ USD dự kiến cần sự bảo lãnh của Chính phủ, phần còn lại vay các đối tác truyền thống của Việt Nam như WB và ADB, JBIC); 20% từ trái phiếu kỳ hạn rất dài (30–50 năm) hoặc trái phiếu vĩnh viễn phát hành rộng rãi cho người dân. Cuối cùng, 10% từ nguồn huy động khác.

Vấn đề cốt lõi nằm ở việc xây dựng chế chế chính sách liên quan là yếu tố quyết định. Từ khâu hình thành dự án, thuê tư vấn quốc tế chuyên nghiệp, lựa chọn chủ đầu tư, và thiết kế hành lang pháp lý, khung chính sách liên quan là yếu tố quan trọng nhất nhằm đảm bảo một hành lang chính sách và rủi ro dự án được đánh giá rõ ràng.

Quá trình thực hiện càng minh bạch, chuyên nghiệp và tường minh thì sẽ càng thu hút được sự quan tâm của các định chế tài chính lớn trong nước, quốc tế cũng như người dân và doanh nghiệp trong nước.

Việc cải cách thị trường vốn, đặc biệt là cho trái phiếu hạ tầng ra đời, cũng là bước quan trọng để tạo cơ chế huy động vốn dài hạn cho dự án. Đồng thời, nâng xếp hạng tín nhiệm quốc gia, từ mức BB+ hiện tại lên mức đầu tư (BBB-), sẽ giúp giảm lãi suất cho các khoản vay quốc tế, qua đó giúp việc huy động vốn cho dự án hạ tầng quy mô lớn trở nên dễ dàng hơn.

Theo ông Thuân, việc nâng cấp xếp hạng tín nhiệm quốc gia không chỉ giúp Việt Nam giảm chi phí vốn mà còn mở ra cánh cửa mới để thu hút dòng vốn đầu tư dài hạn, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao vị thế trên thị trường quốc tế.