Xây dựng vùng phát thải thấp: Không chỉ là chuyện cấm xe xăng

Thông tin được chia sẻ tại toạ đàm “Vùng phát thải thấp - Chủ trương, hạ tầng và giải pháp đảm bảo kết nối liền mạch”, do báo Hà Nội mới tổ chức ngày 24/12.

Không tạo đối lập cực đoan giữa xe xăng và xe điện

Theo Tổng Biên tập Báo Hà Nội mới Nguyễn Minh Đức, những năm gần đây, chất lượng không khí của nhiều vùng trên cả nước nói chung và Hà Nội nói riêng thường xuyên ở mức đáng báo động, đặc biệt là khi bước vào mùa hanh khô. Đây là hệ quả của nhiều yếu tố như: giao thông, hoạt động xây dựng tăng mạnh vào cuối năm khiến bụi san lấp, vận chuyển vật liệu và phá dỡ phát tán rộng.

Trước thực trạng ô nhiễm môi trường, ngày 12/7/2025, Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 20 về các nhiệm vụ cấp bách nhằm kiểm soát và khắc phục tình trạng này. Cụ thể hóa chỉ thị, HĐND TP Hà Nội đã thông qua Nghị quyết số 57 quy định triển khai vùng phát thải thấp trên địa bàn thành phố. Theo đó, từ 1/7/2026 thí điểm vùng phát thải thấp tại một số khu vực trong Vành đai 1; từ 1/1/2028 mở rộng ra Vành đai 1 và một phần Vành đai 2; và từ 1/1/2030 áp dụng tại khu vực từ Vành đai 3 trở vào.

TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam cho rằng, giải quyết ô nhiễm không khí là việc rất khó, không hề đơn giản. Theo ông, việc chuyển đổi phương tiện giao thông xanh từ xe xăng sang xe điện không phải là “cây đũa thần” trong giải quyết ô nhiễm không khí ở Hà Nội. “Nếu chỉ giảm xe chạy xăng mà vẫn giữ nguyên các loại phương tiện khác thì hiệu quả mang lại sẽ không lớn. Thực tế, ngay cả má phanh của xe điện cũng có thể phát sinh bụi mịn PM 2.5”, ông nói.

Theo đó, để cải thiện chất lượng không khí, Hà Nội cần một tổ hợp giải pháp đồng bộ, trong đó, có việc giảm phương tiện cá nhân, tăng cường phương tiện giao thông công cộng, đồng thời triển khai nhiều biện pháp khác một cách hài hòa, phù hợp với điều kiện thực tiễn của từng khu vực.

Việc chuyển đổi hết các phương tiện cơ giới theo kế hoạch có thể gây áp lực kinh tế lên người dân. Nhiều ý kiến cho rằng, thay vì bắt chuyển đổi hoàn toàn sang mô hình xe điện, chúng ta nên áp dụng quy trình đăng kiểm cho xe cơ giới để xác định mức độ phát thải, từ đó chọn lọc các phương tiện có độ khí thải, đủ điều kiện lưu thông, được cho phép di chuyển trong nội đô, từ đó giảm phát thải, thay vì loại bỏ hoàn toàn loại phương tiện chạy xăng.

Bàn về vấn đề này, TS. Nguyễn Minh Phong cho rằng lộ trình hình thành “vùng phát thải thấp ” của Hà Nội cần được triển khai hài hòa, tránh gây xáo trộn lớn đến sinh hoạt, đặc biệt là giờ đi làm, tan ca của người lao động. Ông lưu ý, lộ trình cấm xe xăng cần phù hợp, không gây sốc, không nên tạo tâm lý đối lập cực đoan giữa xe xăng và xe điện.

Ông đề xuất, trước mắt chỉ nên loại bỏ các xe máy xăng quá cũ, có mức phát thải vượt quy chuẩn; đồng thời áp dụng các chính sách hỗ trợ tài chính để người dân chuyển đổi phương tiện, từ miễn, giảm thuế phí đến hỗ trợ trực tiếp phù hợp khả năng ngân sách, cùng sự đồng hành của doanh nghiệp cung cấp xe điện.

Đảm bảo “không ai bị bỏ lại phía sau”

Bà Đặng Thùy Trang, Giám đốc đối ngoại Công ty TNHH Grab khẳng định, doanh nghiệp hoàn toàn ủng hộ mạnh mẽ chủ trương chuyển đổi xanh. Từ cuối năm 2024 đến nay, Grab đã triển khai nhiều hoạt động trong khuôn khổ hợp tác với Metro Hà Nội và Metro TPHCM, hướng tới thúc đẩy giao thông công cộng và phát triển các giải pháp giao thông thông minh. Đồng thời, Grab tiếp tục phối hợp với các bên liên quan nghiên cứu những mô hình mới, giúp người dân có thể di chuyển hoàn toàn bằng giao thông công cộng chỉ với một ứng dụng duy nhất.

Tuy nhiên, tại các khu vực đông dân cư, trường học, bệnh viện, khu văn phòng như Vành đai 1, nhu cầu sử dụng dịch vụ Grab cho đi lại, giao nhận và đặt đồ ăn vẫn rất lớn. Việc thí điểm vùng phát thải thấp tại khu vực này được dự báo sẽ tác động đáng kể đến thói quen của người dùng, hoạt động của nền tảng và đặc biệt là cộng đồng tài xế công nghệ trong giai đoạn chuyển đổi.

Bà Trang nhấn mạnh, chuyển đổi xanh là xu thế tất yếu nhưng cần được triển khai theo lộ trình hợp lý, bảo đảm cân bằng lợi ích giữa các bên và “không ai bị bỏ lại phía sau”.

Bà cho biết, phần lớn tài xế công nghệ là lao động tự do, thu nhập chưa ổn định; xe máy là tài sản lớn và là phương tiện mưu sinh chính. Bà cho biết, hơn 53% tài xế tham gia khảo sát cho biết họ chỉ có thể chi tối đa 2 triệu đồng/tháng để trả góp mua xe điện, và khoảng 56% không thể sạc xe tại nhà hoặc chưa chắc chắn về khả năng sạc tại nhà. Những yếu tố này tạo ra gánh nặng và rủi ro quá lớn về kinh tế và cuộc sống của hàng trăm nghìn tài xế và gia đình trên địa bàn thành phố.

Từ thực tế đó, bà Trang đề xuất Nhà nước hỗ trợ ít nhất 10 triệu đồng/xe/ tài xế; hỗ trợ 100% giá mua xe điện mới cho tài xế hộ nghèo/cận nghèo (tối đa 20 triệu đồng), bên cạnh các hỗ trợ của doanh nghiệp nền tảng, doanh nghiệp sản xuất xe điện và các tổ chức tài chính. Cùng đó, hỗ trợ cho vay mua xe điện với lãi suất 0% trong thời gian 24 tháng đối với tài xế hoạt động, hợp tác với ứng dụng công nghệ mua trả góp phương tiện chuyển đổi. Đồng thời, hỗ trợ ưu đãi về thuế, phí, lệ phí cho tài xế, ưu đãi chi phí sạc điện cho tài xế dịch vụ; triển khai các chương trình thu mua xe xăng cũ để tài xế có thêm nguồn tiền chuyển đổi xe điện mới.

Ông Nguyễn Tuyển, Trưởng phòng Quản lý vận tải và An toàn giao thông (Sở Xây dựng) cho rằng, thực hiện vùng phát thải thấp là cần thiết vì tạo ra không gian sống trong lành hơn cho người dân. Tuy nhiên, khi thực hiện sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống hàng ngày của nhân dân sinh sống, lao động, học tập trong khu vực đó. Do vậy, các bước thực hiện cần phải được chuẩn bị kỹ càng, thận trọng, đảm bảo khả thi và phù hợp với đặc thù của thành phố.

Ông cho biết, để thực hiện vùng phát thải thấp , Sở Xây dựng Hà Nội đã chủ động ban hành kế hoạch thực hiện các nhóm biện pháp như: Phát triển hạ tầng giao thông nhằm hỗ trợ cho việc chuyển đổi phương tiện; rà soát, bố trí hợp lý các điểm dừng đỗ, điểm trung chuyển phục vụ kết nối giữa các loại hình vận tải hành khách công cộng, các điểm giao thông tĩnh với phương tiện giao thông cá nhân. Cùng đó, phát triển hệ thống trạm tiếp năng lượng sạch công cộng, hạ tầng thu gom và xử lý pin xe điện sau thải bỏ, đảm bảo yêu cầu về phòng chống cháy nổ.

Sở Xây dựng đã thành lập Tổ công tác liên ngành khảo sát các vị trí lắp đặt hạ tầng trạm sạc theo đề xuất của UBND các xã, phường. Qua hai đợt khảo sát, đã xác định 110 vị trí khả thi. Thời gian tới, Sở Xây dựng sẽ tiếp tục chủ trì phối hợp rà soát, lựa chọn vị trí, quỹ đất phù hợp, hoàn thiện phương án quy hoạch và phát triển hệ thống trạm, trụ sạc điện trên địa bàn thành phố.